ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG TÂM HỌC TẬP CỘNG ĐỒNG GÓP PHẦN TÍCH CỰC XÂY DỰNG XÃ HỘI HỌC TẬP
ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG TÂM HỌC TẬP CỘNG ĐỒNG
GÓP PHẦN TÍCH CỰC XÂY DỰNG XÃ HỘI HỌC TẬP
NGND. TS Nguyễn Văn Bao
Các Trung tâm học tập cộng đồng (TTHTCĐ) ở nước ta được thành lập bắt đầu vào những năm cuối thập niên 90 của thế kỉ trước. Ban đầu được Tổ chức văn hóa, giáo dục Liên Hợp quốc (UNESCO) và Nhật Bản tài trợ 20 trung tâm (TT) thành lập ở một số tỉnh có tính chất thí điểm như Sơn la, Hòa Bình. Sau đó thấy các TT rất hiệu quả với người lớn nên đã phát triển ra các tỉnh Hà Nội, Thái Bình, Lai Châu, Bắc Giang, Kon Tum, Tiền Giang… Tháng 5 năm 2005, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 112/2005/QĐ-Ttg ngày 18/5/2005 về triển khai các TTHTCĐ… thì ngay sau đó hàng loạt các TTHTCĐ được thành lập nhanh chóng, mạnh mẽ ở khắp mọi miền đất nước. Cho đến nay, năm 2023 thì gần như 100% các xã, phường, thị trấn trên cả nước đã có TTHTCĐ.
TTHTCĐ được lấy hình mẫu từ mô hình Kominkan của Nhật Bản. Đây là một mô hình được người Nhật phát minh và được UNESCO đánh giá rất cao, được coi là “Phát minh quan trọng nhất mà thế giới bấy lâu nay đang tìm kiếm” (ông Victor Odonez nguyênTổng Giám đốc UESCO). Mô hình này ra đời nhằm mục đích tạo cơ hội cho mọi người dân, mọi lứa tuổi không có điều kiện vào học các trường lớp chính quy mà có nguyện vọng học tập thì tới đây học tập. Có thể coi đây là loại hình mà GS.TS Phạm Tất Dong gọi là “trường học nhân dân”. Và theo GS thì “TTHTCĐ gắn bó đặc biệt với những người lao động không đủ điều kiện tới trường chính quy, những người thuộc nhóm yếu thế…”. Loại hình này không chỉ tạo cơ hội học tập đơn thuần mà còn tạo cơ hội học tập theo nhu cầu, theo tinh thần “Cần gì học nấy” , giáo dục suốt đời, giúp cơ hội “Ai cũng được học hành”. Nhật Bản nhờ có các Kominkan mà đã nâng cao chất lượng giáo dục cho toàn xã hội, giúp Nhật Bản suốt từ năm 1947 (năm mô hình ra đời) cho đến nay luôn có nguồn nhân lực chất lượng cao. Điều này đã giúp Nhật Bản từ một nước đổ nát với nền kinh tế kiệt quệ sau chiến tranh Thế chiến thứ hai đã nhanh chóng khôi phục và trở thành cường quốc. Ở Nhật Bản, Kominkan hoạt động rất hiệu quả nên chỉ sau 30 năm nhà nước Nhật đã rút hoàn toàn tài trợ để các Kominkan chuyển sang hoạt động theo hướng dịch vụ, tự chủ, tự hạch toán kinh doanh.
Các TTHTCĐ ở Việt Nam đã phát triển hơn 30 năm. Gần 100% số xã, phường, thị trấn đã có. Nhiều TT đã có mặt ở các bản, làng, phum, sóc…những nơi không có cơ sở giáo dục chuyên biệt. Nhờ đó mà nhiều người dân, nhất là những người yếu thế như nghèo, khuyết tật… đã thoát mù, đã có cơ hội để học tập vươn lên, đã được tiếp xúc với nhiều kiến thức trên nhiều lĩnh vực như kĩ thuật trồng trọt, kĩ năng công nghệ số, kĩ năng phát triển dịch vụ du lịch, kiến thức về tin học, ngoại ngữ,…Từ đó góp phần vào làm tăng hiệu quả trong lao động sản xuất, cải thiện nhiều về chất lượng cuộc sống…
Tuy nhiên, hiện nay, nhiều TTHTCĐ giảm sút về chất lượng không còn sức hút cho các đối tượng tới học tập, trao đổi. Gần đây, nhiều tỉnh thành, nhiều ban ngành đã nhận ra sự xuống cấp, yếu kém của nhiều TTHTCĐ nên đã tổ chức các hội thảo để tìm các giải pháp cho TTHTCĐ trở lại đúng với vị trí, vai trò của nó. Các đơn vị như Tổ chức SEA MEO của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hội Khuyến học các tỉnh như Thành phố Hồ Chí Minh, Thái Bình, Nam Định và Sơn La… Các Hội thảo đã nhận thấy các nguyên nhân như: Số lượng các độ tuổi đi học phần lớn được vào học các trường lớp chính quy; thứ hai: mạng Internet phát triển, các hình thức học tập theo công nghệ số đa dạng, linh hoạt, đơn giản; thứ ba: Đây là điều quan trọng: các TTHTCĐ không tiến kịp so với yêu cầu của sự phát triển. Nhiều TTHTCĐ cơ sở vật chất, trang thiết bị thiếu thốn, lạc hậu, cán bộ quản lí các giáo viên của trung tâm (TT) yếu kém...
Việc xuống cấp của các TTHTCĐ trước hết do nhận thức của nhiều cấp ủy, chính quyền. Thường họ cho các TTHTCĐ chỉ là yếu tố phụ trong giáo dục, chỉ là dạng “cơm nguội đỡ khi đói lòng”. Nhiều nơi không chấp nhận những người tốt nghiệp từ giáo dục thường xuyên, thiếu khách quan trong đánh giá, mặc cảm nặng nề…Về phía các tầng lớp nhân dân cũng không coi TTHTCĐ là nơi tin cậy để mình đến học hoặc gửi gắm con em tới học, tới tiếp thu các kiến thức, kĩ năng để hoàn thiện mình… Chính từ những nhận thức này mà các TTHTCĐ ít được quan tâm đầu tư cả về cơ sở vật chất, trang thiết bị lẫn con người. Số kinh phí dành cho các hoạt động của các TTHTCĐ quá ít ỏi, nhiều nơi không đủ để duy tu, bảo dưỡng chứ chưa nói là mua sắm mới để bổ sung hoặc thay thế. Có TT chỉ có một máy tính, vài chục bộ bàn ghế. Có nơi, nhà cửa tạm bợ, dột nát… Về con người thì hầu hết cán bộ quản lí các TT là những người kiêm nhiệm, các thầy cô đứng lớp phần lớn không chuyên. Đây chính là nguyên nhân chính làm suy giảm sức mạnh các TTHTCĐ, từ đó làm giảm uy tín dẫn đến mất niềm tin trong việc nâng cao kiến thức học tập trong nhân dân.
Trong cuộc cách mạng 4.0, thời kì của công nghệ số, các tri thức nhân loại tăng chóng mặt: một ngày bằng cả trăm năm…thì việc học để biết, để làm việc, để chung sống…ngày càng cấp thiết. Và để đáp ứng nhu cầu này cho toàn xã hội thì ngoài những trường học chính quy không đâu tốt hơn các TTHTCĐ (nếu được quan tâm, trang bị tốt). Ta cứ lấy những việc làm quanh ta như các “lò” luyện thi, các trung tâm tin học, ngoại ngữ ngoài xã hội, các trung tâm dạy múa, huấn luyện thể thao, các quán Games…lúc nào, ở đâu cũng đông người. Ấy là vì các trung tâm đó được trang bị tốt, có những người quản lí giỏi, có những thầy cô, những huấn luyện viên tài năng…Người dân có con mắt tinh tường và thế là họ chọn nơi có hiệu quả để đầu tư cho “Tương lai”?! Nói ra để đối sánh giúp ta dễ dàng nhận ra giải pháp giúp các TTHTCĐ trở lại đúng như nó. Đó là quan tâm và đầu tư cả vật chất, trang thiết bị và con người xứng với vị trí, vai trò của các TT. Vì việc lựa chọn các lò luyện thi, các TT dạy ngoài như hiện nay hầu hết chỉ dành cho những con em nhà có điều kiện, còn đại đa số con em của người nghèo không có điều kiện thì các TTHTCĐ vẫn là những nơi các em hướng tới.
TTHTCĐ đóng vai trò chủ chốt, là trụ đỡ cho giáo dục thường xuyên, một chiếc ‘Cánh” của giáo dục. TTGDTX khi được quan tâm tốt thì chắc chắn sẽ góp phần to lớn trong việcgiúp mọi công dân, mọi gia đình, dòng họ, các cơ quan, đơn vị học tập… công tác xây dựng xã hội học tập sẽ thành công, từ đó góp phần nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài làm cho nguồn nhân lực chất lượng cao của toàn xã hội sẽ được tăng lên. Chiếc “cánh thường xuyên” không chỉ vững chắc mà còn sánh vai và tạo thế cho “chiếc cánh chính quy” của giáo dục vững mạnh. Con chim Giáo dục sẽ khỏe mạnh tung bay trên đôi cánh vững chắc của mình để hoàn thành xuất sắc sứ mạng là “quốc sách hàng đầu” trong sự nghiệp cách mạng xây dựng Nước Việt Nam hùng cường để sánh vai cùng các cường quốc năm châu, bốn biển!
Muốn các TTHTCĐ hoàn thành tốt các chức năng của mình thì việc tuyên truyền để các cấp ủy, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể, các cơ quan, đơn vị cùng toàn dân nhận thức được vị trí, vai trò của các TTHTCĐ, thấy được tầm quan trọng của “Trường học nhân dân”, của nơi giúp cho những người yếu thế, không có điều kiện tới các lớp học chính quy được học tập, thấy được nơi ai “cũng được học hành”, ai “cần gì học nấy”, có điều kiện “Học tập suốt đời” … Từ đó có đầu tư xứng đáng cả vật chất, trang thiết bị, cả cán bộ quản lí cũng như các giáo viên để TTHTCĐ thực sự chất lượng, đủ sức đảm đương việc nâng cao dân trí, tạo chất lượng cho nguồn nhân lực, góp phần to lớn vào xây dựng xã hội học tập, đáp ứng cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kì công nghiệp 4.0, thời kì họi nhập quốc tế!
Sơn La, tháng 12 năm 2023.
